لزوم برندسازی در صنایع دستی

محمدرضا رایگان

آبان 1397

صنایع دستی

صنایع دستی محصول دست های هنرمندانی زحمتکش و کم توقع و وفادار به هنر اجداد و پدرانشان است. صنایع دستی ایران علاوه بر سابقه تاریخی هفت هزار ساله از تنوع، جذابیت و زیبایی خاصی برخوردار است که می تواند به عنوان یکی از تولیدات مهم هنرمندان ایران زمین در توسعه توریسم و مبادلات فرهنگی نقش به سزایی ایفا کند.

 کارشناسان بر این اصل تاکید دارند که صنایع دستی هر کشور بازگوکننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی آن کشور و نمادی از هویت ملی هر قوم است و می تواند عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن ملل مختلف باشد.

صنایع دستی در کشورمان یک صنعت به شمار می‌آید اما متاسفانه تاکنون در زمینه آموزش، بازاریابی و اقتصادی کردن صنایع دستی توفیق چندانی بدست نیاورده‌ایم و این درحالی ست که جزو سه کشور برتر جهان در زمینه وجود و تنوع صنایع دستی هستیم.

در زمینه بازرگانی و صدور صنایع دستی نیز موفقیت‌های قابل‌توجهی کسب نکرده‌ایم و این گونه به نظر می رسد که این موضوع به عدم مرغوبیت و اصالت تولیدات صنایع دستی برمی‌گردد. در صورتی که اگر در تولیدات صنایع دستی از مواد اولیه مرغوب و از طرح‌های اصیل و بومی ایران استفاده شود، قطعا به جایگاه خود در بخش صنایع دستی در جهان دست خواهیم یافت. صنایع دستی باید استاندارد و عنوان تجاری کسب کنند و برندسازی شوند و این سیاست گذاری باید توسط سازمان انجام شود.

با در نظر گرفتن این نکته که شاه کلید و ماهیت اقتصاد مقاومتی تکیه بر داشته ها و ظرفیت های داخلی است و کشور عزیزمان ایران دارای سابقه فراوان در صنایع دستی و هنرهای سنتی می باشد در این زمینه حرف های فراوانی برای گفتن دارد. به بیان دیگر حمایت از صنایع دستی در حقیقت حمایت از تولیدکنندگان داخلی، حمایت از کالای ایرانی و حمایت از اقتصاد کشور می باشد.

البته نباید فقط به تولید و فروش آثار صنایع دستی بسنده کرد بلکه باید به دنبال بستری برای رونق هر چه بیشتر آن بود. زیرا فرایند تولید و فروش بر روی بسترهای اجتماعی، فرهنگی، هنری، آموزشی و حتی سیاسی و حکومتی قرار گرفته است. بنابراین باید بررسی شود که نگاه مردم به صنایع‌دستی چگونه است. از این رو لازم است بخش‌های مختلف اطلاع رسانی و شناساندن محصولات و آثار را فعال کرده و علاوه بر این که تولید و فروش محصولات را مورد توجه قرار می دهیم، چگونگی فروش و ارائه آن نیز برای مان مهم باشد.

مسئله ای که باید مورد توجه فراوان قرار گیرد این است که متاسفانه موج صنایع دستی قاچاق و ارزان قیمت بازار صنایع دستی ایران را پر کرده است. این امر موجب نابودی صنایع دستی داخلی شده و آسیب های شدیدی به تولیدات ایرانی وارد می کند. صنایع دستی ارزان و قاچاق اغلب متعلق به کشورهایی مانند چین و هند می باشند که با قیمت به مراتب کمتری نسبت به مشابه داخلی به فروش می رسند اما فاقد کیفیت هستند. در نتیجه ارزان بودن کالا ملاک خرید مردم و استقبال فروشندگان بدون توجه به اصل کیفیت شده است. همچنین کمرنگ بودن "برندسازی" در صنایع دستی ایرانی سبب شده ملاک مشخصی برای اصالت تولیدات در این حوزه وجود نداشته باشد.

برندسازی صنایع دستی

برندسازی صنایع دستی را می توان مهم ترین الزام و ضرورت برای رونق تولیدات در این حوزه توصیف و بیان کرد. زیرا صنایع دستی آثار نفیس و ارزشمند تولید داخل هستند و مصداق واقعی کالای ایرانی می باشند. همچنین سبب ایجاد فرصت های شغلی فراوان، افزایش درآمد اقتصادی خانوار، جلوگیری از مهاجرت و ایجاد بخش درآمدی جدید برای هر خانواده روستایی و یا شهری می شود. نیاز به سرمایه گذاری محدود نیز از ویژگی های قابل توجه در این حوزه می باشد.

چنانچه یک برند به درستی شکل بگیرد ساماندهی استاندارد شدن کالا مربوطه نیز راحت ‌تر انجام می‌شود. زیرا زمانی برندسازی به شکل صحیحی انجام می پذیرد که مخاطب‌شناسی انجام شده باشد و در این صورت تولیدکننده و ارائه دهنده آن برند می‌دانند که طرح خود را چگونه ارائه کنند. حال آن چه می‌خواهند را با هنرمند و طراح در میان گذاشته و در واقع به او طرحی را پیشنهاد می‌دهند که شانس بیشتری برای فروش داشته باشد. زیرا یکی از اصول مهم صنایع دستی آن است که باید گردش اقتصادی وجود داشته باشد وگرنه نمی‌توان نام صنعت روی آن گذاشت. البته این گردش باید با حفظ اصالت‌ها باشد. پس می توان نتیجه گرفت چنانچه فروش صنایع دستی دچار ضعف و اشکال است، یعنی برندسازی به درستی انجام نگرفته است و باید روی این مساله متمرکز شد.

برندسازی بر اساس محدوده جغرافیایی

روش های گوناگونی جهت برند سازی محصولات و آثار صنایع دستی وجود دارد. یکی از این روش ها برندسازی با تمرکز بر محدوده جغرافیایی است. یعنی بر اساس محدوده جغرافیایی در حوزه صنایع دستی برندسازی کنیم. طبق این روش چنانچه معرفی های لازم و کلیه فرایندهای قانونی ثبت برندها صورت گیرد همه دنیا متوجه خواهند شد که به طور مثال صنعت خاتم متعلق به شیراز است بنابراین مناطق دیگر نمی توانند این هنر را ثبت کند.

صنایع دستی استان گلستان نیز به سبب برخورداری از ویژگی ها و مزیت های خاص منطقه ای، همچنان پابرجا و زنده باقی مانده است. این استان از دیرباز به سبب داشتن تنوع قومیتی، اقلیمی، و با وجود منابع طبیعی و رونق فعالیت های کشاورزی و دامداری، زمینه مناسبی برای تولید صنایع دستی گوناگون داشته است. از میان اقوام ساکن در استان گلستان، اقوام ترکمن نقش پررنگی در رونق صنایع دستی این منطقه ایفا کرده است. در حال حاضر یکی از مشهورترین صنایع دستی استان قالی و قالیچه های ترکمن است و از اصالت دیرینه ای برخوردار است. برای آشنایی بیشتر با صنایع دستی استان گلستان، اشاره ای مختصر به تعدادی از آن ها خواهیم داشت:

قالی بافی

از قالی بافی می توان به عنوان شاخص ترین و اصلی ترین صنایع دستی استان گلستان نام برد.

بافت قالی و قالیچه ترکمنی از قدمت و پیشینه ای طولانی در این منطقه برخوردار است و این حرفه تنها توسط زنان ترکمن انجام می شود.

رونق این صنعت در میان مردم ترکمن به حدی است که یکی از مهم ترین منابع درآمدی آنان محسوب می شود. این تولیدات دست باف عمدتا گره ترکی باف دارند و بر روی دارهای افقی بافته می شوند. اما در چند سال اخیر بافت قالی و قالیچه ترکمن بر روی دارهای عمودی رواج یافته است.

نقوش متداول در قالی های ترکمن از عقاید گذشتگان و نسل های پیشین این منطقه نشات گرفته است. به طور مثال نقش عقرب نمادی از دفع شر، نقش شاخ قوچ نمادی از قدمت و باروری و … است. سایر طرح های به کار رفته در این دستبافته ها عبارتند از نقش های حیواناتی نظیر اسب، پرندگانی مانند قو و … می باشند. همچنین این طرح ها غالبا به صورت شکسته و هندسی هستند و قرینه سازی در آن ها با دقت و ظرافت تمام رعایت شده است.

رنگ های به کار رفته در قالی ها و قالیچه های ترکمن نیز معمولا به رنگ لاکی و عنابی بوده اما برای تزئین زمینه قالی از سایر رنگ ها مانند سفید، سیاه، شتری و سورمه ای هم استفاده می شود. این رنگ ها در گذشته کاملا طبیعی بوده و به عنوان نمونه از پوست انار، زردچوبه و روناس برای رنگرزی استفاده می شده است. ولیکن در حال حاضر با ورود رنگ های شیمیایی، از رونق حرفه رنگرزی کاسته شده است. در میان قالی های بافته شده در این استان، دستبافته های مربوط به ترکمن‌های آق قلا از شهرت و معروفیت بسیاری برخوردار است.

سوزن دوزی

این هنر دستی در استان گلستان رونق فراوان داشته و به دست هنرمند دختران و زنان گلستانی دوخته می شود.

در این حرفه با استفاده از نخ های رنگی بخش هایی از لباس مانند سر دست پیراهن زنانه، دور یقه، ساق شلوار، عرقچین کودکان و … تزئین می شود و طرح ها و نقوشی زیبا به خود می گیرد.

نمد مالی

نمد مالی یکی دیگر از صنایع دستی استان گلستان است و در این منطقه رونق خوبی دارد. تولید محصولات نمدی در استان گلستان نسبت به سایر مناطق کشور از تفاوت هایی برخوردار است.

به طور مثال این حرفه در سایر مناطق کشور توسط مردان انجام می شود، اما در استان گلستان و به ویژه در میان قوم ترکمن، زنان به این حرفه اشتغال دارند.

نمدمالان گلستانی معمولا برای تولید نمد از پشم بهاره گوسفند استفاده می کنند و تولیدات نمدی در این منطقه غالبا جنبه خود مصرفی دارد. طرح های رایج در این محصولات از خطوط منحنی تشکیل شده و شامل نقوش قوچ، چشم شتری، عقرب زرد و تیرانا و … است. از جمله کاربرد های این هنر اصیل می توان به نمد زیرپایی، نمد شولا که چوپانان از آن استفاده می کنند و نمدی که دور آلاچیق می پیچند اشاره کرد.

ابریشم بافی

این هنر اصیل در گذشته در میان مردم گرگان رونق و اعتبار فراوان داشته و اکثر لباس های مردم این منطقه از جنس ابریشم بوده است. در حال حاضر نیز یکی از لباس های سنتی مردم ترکمن، به نام لباس قرمز کونیک، از پارچه ابریشمی دوخته می شود. این حرفه در یکی از روستاهای استان گلستان، به نام روستای کسر از توابع شهرستان کلاله، همچنان به صورت سنتی پا برجا است.

زیورآلات سنتی

یکی دیگر از صنایع دستی استان گلستان، زیورآلات سنتی است که در مقایسه با سایر مناطق کشور بسیار شاخص و منحصر به فرد است. زیورآلات تولید شده در این استان شامل جواهرات و وسایل تزئینی است که برای آراستن لباس و موی زنان کاربرد دارد.

این هنر دستی در استان توسط مردم گرگان و اقوام ترکمن اصالت و رونق فراوان دارد. زنان ترکمن این زیورآلات را در کمال زیبایی و ظرافت و در وهله اول برای استفاده شخصی خود تولید می کنند. جالب توجه است که دختران ترکمن نیز از کودکی با روش های ساخت زیورآلات سنتی برای آراستن خود، آشنا می شوند.

این زیورآلات با استفاده از فلزاتی چون طلا، نقره، برنج، ورشو و نیز سنگ های قیمتی، به زیباترین صورت ساخته می شود. در گذشته ساخت زیورآلات سنتی با نقره بسیار متداول بود، اما امروزه به دلیل قیمت بالای آن از فلزاتی نظیر برنج و ورشو استفاده می شود. نقوش به کار رفته در این آثار هنری اغلب شامل گل و گیاه بوده و مسائل اعتقادی و فرهنگی اقوام ترکمن در زیورآلات سنتی آنان به آسانی قابل مشاهده است. به طور مثال قاب های قرآن، طلسم ها و طومارها که حامل ادعیه هستند و … در میان تولیدات آن ها به چشم می خورد. لازم به ذکر است در چند سال اخیر هنر حکاکی نیز در مراحل ساخت زیورآلات سنتی وارد شده است.

زنان ترکمن معمولا از زیورآلات سنتی به عنوان تزئینی برای کلاه، روسری و نیز آراستن موهای خود استفاده می کنند. به عنوان نمونه سکه ها و اشکال هندسی از طریق حلقه های نقره ای به هم متصل شده و در لابه لای موهای زنان بافته می شود. دیگر تولیدات این رشته هنری شامل گوشواره، گل یقه، دستبند، تلفیقی از انگشتر و دستبند و … می شود. مردان ترکمنی نیز از زیورآلاتی نظیر کمربند های نقره ای، انگشتر طلا و نقره، خنجر و شلاق اسب استفاده می کنند.

از دیگر صنایع دستی استان گلستان می توان به سفالگری، معرق کاری، سرامیک سازی، منبت کاری، پلاس بافی، جاجیم بافی، گلیم بافی و … اشاره کرد.

به طور خلاصه در استان گلستان با توجه به حضور اقوام ترکمن و فارس و وجود پیشینه غنی فرهنگی، تاریخی و هنری متفاوت، صنایع دستی منحصر به فردی وجود دارد که مخصوص منطقه جغرافیایی استان است. طبیعتا برندسازی بر اساس منطقه جغرافیایی می تواند استراتژی موثر در رونق صنایع دستی و در نتیجه گامی مفید در گسترش گردشگری استان گلستان باشد. 

در پایان این مقاله این نکته را مجددا مورد تاکید قرار می دهیم که صنایع دستی نمادی از فرهنگ، تمدن و هنر ملت ایران و نفیس ترین و ارزشمندترین تولیدات دستی داخلی محسوب می شود. صنایع دستی برای رونق اقتصادی بیشتر نیازمند حرکت به سمت برندسازی و معرفی هرچه بیشتر و بهتر است.

 

فایل ها

---

https://shora.gccim.com/blog/73